Vlaanderen omarmt de transitie naar een circulaire economie

De Openbare Vlaamse Afvalmaatschappij (OVAM) streeft er elke dag naar om een milieuveilige en gezonde leefomgeving voor alle Vlamingen te creëren. Een duurzame aanpak van afval, materialen en bodembeheer, de drie kerncompetenties van OVAM, is dan ook essentieel in de overgang naar een circulaire economie. Het mag dan ook niet verbazen dat Vlaanderen Circulair, het transitieplatform voor de circulaire economie, in de schoot van OVAM ontstond. 

Jan Verheyen werkt al een kwarteeuw bij OVAM. Sinds 2008 is hij woordvoerder en overtuigt hij het brede publiek en diverse stakeholders van het belang van de circulaire economie. “We hebben de aandacht voor duurzaamheid gestaag zien toenemen. Niet alleen consumenten, maar ook bedrijven en beleidsmakers realiseren zich dat circulair denken en handelen noodzakelijk is geworden”, zegt Verheyen. Logischerwijs komen de doelstellingen steeds meer in het teken te staan van die circulaire economie. “Eindige grondstoffen kunnen we niet oneindig blijven benutten. De overgang naar gesloten materialenkringlopen is in volle gang”, benadrukt Verheyen. Hij wijst erop dat het Europese beleid de circulaire transitie actief stimuleert. Maar ook Vlaanderen heeft niet stilgezeten. Een cruciale stap was de invoering van het materialendecreet in 2011, ter vervanging van het afvalstoffendecreet. “Daarmee hebben we een andere mindset geïntroduceerd. Van ‘afval is een probleem dat we moeten oplossen’ naar ‘afval moet vermeden worden door preventie en benut door hergebruik en recycling'”, onderstreept ­Verheyen.

Van cure naar care 

Vandaag heeft Vlaanderen 60% van alle bodems in kaart gebracht. “Dat is ongezien veel in vergelijking met andere Europese landen”, zegt Verheyen. Bodembeheer werd traditioneel benaderd vanuit een ‘cure’ aanpak, waarbij verontreinigde gronden in kaart werden gebracht en gesaneerd. “De evolutie van ‘cure’ naar ‘care’ is dé grote verandering in bodembeheer in Vlaanderen”, aldus Verheyen. “We streven naar een integrale aanpak. Enerzijds zetten we in op preventie, zodat bodemverontreiniging wordt voorkomen. Anderzijds willen we gesaneerde gronden opnieuw ontwikkelen voor wonen, werken en recreatie. Zo vermijden we het gebruik van nieuwe, groene ruimtes.” De toenemende aandacht voor zorgwekkende stoffen, zoals PFAS, die in onze bodems aanwezig zijn, is een belangrijk onderdeel van die integrale aanpak. “In een echte circulaire economie moeten alle afvalstromen en materialen worden aangepakt, ook de meest complexe”, legt Verheyen uit. “We verwachten dat bedrijven zullen investeren in nieuwe technieken voor sanering en recycling om deze stromen te beheersen. Met KIS, het Vlaamse kenniscentrum voor innovatieve saneringstechnieken, willen we hierin een ondersteunende en adviserende rol spelen.”

Belang van data 

Data zijn onmisbaar geworden. Ook voor OVAM vormen data een gamechanger voor de toekomst, zowel op het gebied van afval- en materialen-beheer als bodembeheer. “Traceerbaarheid is cruciaal als we afval willen omzetten in nieuwe grondstoffen. Het gaat niet alleen om het produceren van afvalstoffen, maar ook om hun volledige traject in het recyclingproces en hun toepassing in nieuwe producten. Met MATIS, het materialen- informatiesysteem van OVAM, hebben we de sector de nodige handvaten gegeven om aan de slag te gaan.” Met Bodemkwaliteit.be kunnen alle grondeigenaars in Vlaanderen controleren of hun grond vervuild is. “Deze data zijn essentieel om de bodemkwaliteit te verbeteren en indien nodig te saneren. Ook in de komende jaren zullen we aanzienlijke vooruitgang boeken op het gebied van data en open data. We staan nog maar aan het begin.” Stappen zijn er ook nog te zetten om het laaghangend fruit aan te pakken. “Denk bijvoorbeeld aan het verminderen van bedrijfsrestafval met 30% en het streven naar maximaal 100 kg restafval per Vlaming. We richten ons ook op het capteren van specifieke stromen zoals luiers, incontinentiemateriaal en textiel. OVAM staat klaar om samen met alle belanghebbenden de Vlaamse economie te transformeren naar een circulaire economie.”