Omarm de toekomst en koester wat je hebt

Een transitieproces kent drie fases: loslaten, de neutrale zone en het nieuwe begin. In veel processen is men echter dermate enthousiast dat de fase één en twee nog wel eens worden overgeslagen en men vol goede moed direct met de derde fase begint: het nieuwe begin.

De circulaire economie is hier in mijn optiek misschien wel een van de beste voorbeelden van. En stiekem wordt dit eigenlijk ook bevestigd door de onderzoekers van het Planbureau voor de Leefomgeving, het PBL. In de meeste recente (2025) uitgave van hun Integrale Circulaire Economie Rapportage (ICER) staat opgetekend: “Uit de ICER 2025 blijkt dat er weliswaar verschillende initiatieven zijn genomen op het gebied van de circulaire economie, maar dat het al met al nog niet de goede kant opgaat met de transitie”. Een andere conclusie van het PBL is dat recycling nog steeds de dominante circulariteitsstrategie is; daar komt nog bij dat de hoeveelheid gerecycled materiaal die beschikbaar is, niet voldoende is om aan de verwachte vraag naar grondstoffen te kunnen voldoen.

Omstreeks 2007 verscheen de Nederlandse vertaling van het boek Cradle to Cradle geschreven door Michael Braungart en William McDonough. Kort na het lezen hiervan mocht ik in Hamburg bij EPEA college volgen van Braungart. ‘Design for recycling’ was toen al het adagium. Ontwerpen met de eindelevensfase voor ogen en alleen maar gebruikmakend van non-toxische stoffen ter bescherming van mens en milieu. Dit is nu bijna 20 jaar geleden, en nog steeds lukt het maar niet om in de breedte herbruikbare, hernieuwbare en repareerbare producten te maken die een positieve invloed op het milieu hebben.

In de circulaire transitie gaan ontwerpers en producenten er gemakshalve van uit dat hun producten recyclebaar, hernieuwbaar of herbruikbaar zijn zonder dit vooraf te toetsen aan de praktijk in plaats van aan hun theoretische modellen. Beinvloed door vele zelfbenoemde circulaire experts en knip-en-plak consultants volgen beleidsmakers rapporten zo dik als telefoonboeken (dat waren vroeger vuistdikke boeken waar alle telefoonnummers uit je woonplaats en omgeving in stonden vermeld), slikken dit als zoete koek en formuleren doelstellingen die met enig boerenverstand eenvoudig te doorprikken zijn.

‘Bezint eer gij begint’ (1923) is inmiddels een meer dan 100 jaar oud gezegde dat voor het welslagen van de circulaire transitie volledig op zijn plaats is. En als ik dan toch een drietal eenvoudige doch effectieve maatregelen voor een hernieuwde fase mag meegeven dan zijn dat:

1. Stimuleer een pull-strategie voor gerecyclede grondstoffen, dit vermindert de afhankelijkheid en behoefte aan primaire grondstoffen;
2. Stimuleer het gebruik van kwalitatief hoogwaardige producten die bewezen te repareren, herbruikbaar en recyclebaar zijn, dit stelt de eindelevensfase van het product uit en voorkomt het ontstaan van afval;
3. Zet in op een verbrandingsverbod voor recyclebaar afval uit de ‘oude economie’, dit voorkomt dat waardevolle grondstoffen verbrand worden en bespaart op CO2-uitstoot.

Tot het moment dat bovenstaande speerpunten werkelijkheid zijn moeten we de recyclingeconomie koesteren en met elkaar leren van de ontwerpfouten die gemaakt zijn.